Bildiklerinizi Unutmak: Sürdürülebilir Zihin ve Yavaşlamak Üzerine.

Yeni öğrenme biçimi olan bildiklerini unutmak, dünyayı nasıl daha farklı görürüz ve neden daha farklı görmeliyiz, sorularını cevaplarken size kılavuz olabilir.

Öğrenmek, görünüşe bakılırsa, en kolay olanıymış. Başkalarının davranışlarını taklit eden genç bir çocuğu inceleyen ve izleyen herkes, öğrenmenin doğal olarak yakın çevreden başladığını bilir. Bildiklerinizi unutmak, diğer yandan, olgunluk, disiplin ve eşit derecede cesaret ve tevazu gerektirir. Bildiklerinizi unutmak, unlearning, birazdan üzerinde konuşacağımız üzere, dünya, kendimiz ve etrafımızdaki insanlar hakkında pasif olarak formüle ettiklerimizin ötesine geçen, yine de etkin yeni bir gelecek öğretisi yaratmak adına geçmişte öğrendiklerimizi yansıtacak zihinsel bir çabaya ihtiyaç duyar. Bildiklerinizi unutmak, şeyleri doğru şekilde görmenin daimi önemini haklı bulan ve onu önceleyen olgun bir zihnin kaçınılmazlığıdır. Eğer bildiklerinizi unutmak yeni öğrenme biçimi ise, bir insan nasıl bildiklerini unutabilir ve bu nasıl bir fark yaratır?

Bisiklete binmek, bildiklerinizi unutmanın endişe verici mekanizmasının eskizini çizmek adına iyi bir örnek sunuyor. ‘Bisiklete binmek gibi,’ tabirinin ardında yatan mantık, iki ucu keskin kılıç gibi, insan öğreniminin dirençliliğine ve sürekliliğine gönderme yapıyor. Zira bisiklete binmek, öğrenmesi ve daha sonra hatırlanması kolay bir eylem olmakla ilişkilendiriliyor. Bu elbette iyi, ta ki bisiklete nasıl binildiğini bilmek, yeni oluşan koşullarda işe yaramayana dek.

Kendinizi gidonu sağa kırdığınızda sola, sola kırdığınızda sağa dönen bir bisikletin üzerinde hayal edin. Sizce ne kadar uzağa gidebilirsiniz?

Beynin alışkanlık davranışları ve düşünme süreçleri üzerindeki dirayeti, gerçek dünyaya olan sadakati nedeniyle bir dezavantaj. Zira geçtiğimiz iki sene bizi, dünyayı ve etrafımızda olanları ivedilikle yeniden kalibre etmek durumunda kaldığımız sayısız olayla yüzleştirdi. Karantina altında olmak veya George Floyd’un ölümünü izlemek veya koronavirüs hakkında istatistikleri okumak artık kimse üzerinde ‘otomatik olarak’ yeni bir öğrenme biçimi yaratmadı. Beyinlerimiz gördüğümüz ve duyduğumuz her şeyi, sürekli, sözlü olarak tercüme ediyor ve ziyadesiyle dijitalleşmiş çağımızda, okuduklarımızın ve izlediklerimizin çoğu başka birinin yorumu oluyor. Yeni herhangi bir şey öğrenmek adına -halihazırda inandıklarımıza ilave kanıtlar bulmak yerine- öğrenmemiz gereken ilk şey, bildiklerimizi nasıl unutacağımız ve bildiklerimizi unutmanın ne demek olduğu. Ve bu yeni tip öğrenme, bizim not ortalamamızdan veya IQ’muzdan çok daha fazlası; burada söz konusu olan ten renkleri ‘farklı’ olan insanların yaşam hakları, global pandeminin ortasında inşa edilecek ortak fayda ve gezegenimizin sağlığı.

Beynimiz şeyleri nasıl öğreniyor?

Dünya ve diğer insanlar hakkındaki ilk(el) inançlarımızı -genellikle bilinçsiz olarak- geliştiren kompleks süreci daha iyi anlamak için beynimizin şeyleri nasıl öğrendiğinin ardında yatan nörolojik bilimi analiz etmemiz gerekiyor. Yetişkin bir beyinde, nöron adı verilen, yaklaşık 86 milyar beyin hücresi yer alıyor. Nöronlara, gliyal hücreler adı verilen, yaklaşık 86 milyar diğer beyin hücreleri eşlik ediyor. Nöronlar ve gliya, birlikte, vücut ısısının ve hareketlerinin regülasyonundan dil öğrenme ve problem çözme gibi kompleks fonksiyonlara, beynin günlük aktivitelerini yürütüyor. Beynimizdeki yaklaşık 172 milyar hücre bir takım olup çevremize fiziksel ve bilişsel olarak cevap vermemize yardımcı oluyor. Dünya hakkında bildiğimiz her şey, beynimizdeki nöral ağlarda kökleniyor; beyin hücreleri takımı, beyin hücrelerinin bilgileri ve anıları depolamasının yanı sıra iletişim kurmasına izin veren ve sinaps adı verilen bağlantıların kurulmasını sağlıyor.

Hafıza, çağrışımsal yeni bilgi ile eski bilgi arasında bağlantı kurduğunuzda veya onları ilişkilendirdiğinizde, öğrenmek daha kolay oluyor. Diğer bir deyişle, beynimiz -bir önceki deneyim ve öğreti üzerine inşa etmek adına- nöral ağların mevcudiyetinin avantajından faydalanıyor ve bu sayede yeni bir şey öğrenirken her seferinde sil baştan başlamıyor da ilgili bilgileri kullanıyor. Tanıdık olmayan durumlar arasında gezinirken beynimiz tüm bu yeni bilgiyi alıp eş zamanlı olarak önceki deneyimlerimizle ortaklık kurarak işliyor. Bu sorun çözme yöntemi, önceki deneyimleri veya önceden öğrenilmiş bilgileri veya bazı durumlarda bilgi parçalarını gerektiriyor. Çünkü beynimiz sorun çözmek için yeni bilgiyi eski bilgiyle ilişkilendirme gerekliliği duyuyor; ki bu süreç yeni bir durum hakkında bize, kimi zaman gerçekten olabilecekleri es geçip, yanlış bir his veriyor. Beynin, bu önceden edinilmiş zihinsel çerçeve içinde, yeni deneyimlere uyum sağlama eğilimi bizi yeni durumlar karşısında onu zaten biliyormuşuz yanılgısına sürüklüyor.

Çağrışımsal hafıza ayrıca beyinlerimizin fikirler ve deneyimler arasında köprüler inşa etmesi anlamına geliyor; ancak beyinlerimiz -henüz edinmediğimiz veya öğrenmediğimiz bilgileri temsil eden- doldurulmamış ‘boşluklar’ bırakmıyor. En nihayetinde öğrenmek, mevcut sinaptik ağ içinde ve arasında yeni sinapslar iskelesi kuruyor. Dolayısıyla, bildiklerinizi unutmak, nerede bir ‘boşluk’ olması gerektiğini tanımlamanın bilinçli çabasına dönüşüyor. Bildiklerimizi unutmak, edindiğimiz deneyimleri kasıtlı olarak yansıtmak ile kaçırdığımız deneyim türlerini saptamak arasında gerçekleşiyor. Derinliği belirleyerek ve kayıp deneyimlerimizin kapsamını genişleterek bildiğimizi sandığımız şeyleri saptasak dahi mevcut sinapslar onları anlayamıyor.

Bildiklerinizi unutmak ne gerçekten unutmak ne de eski bilgilerinizi, deneyimlerinizi veya düşünme biçimlerinizi ortadan kaldırmak anlamına geliyor; onun yerine farklı düşünme biçimlerini destekleyen sinaptik iletişim için yeni şablonlar inşa etmeye deniyor. Nöral ağlarımızda yeni bilgiler depolamak adına beyinlerimizin yeni sinapslar yaratmaya ve daha sonra bu yeni sinapsları tekrar tekrar kullanmaya ihtiyacı var ki bu operasyon beynimizin nöral ağının mimarisinde kalıcı hale gelebilsin. Nörolojik bilimde bunun için kullanılan, “Birbirine bağlı olan nötronlar birbirlerini ateşleyebilir,” tabiri, sadece üzerinde düşünmek için zaman harcadığımız şeyleri gerçekten öğrenebileceğimize karşılık geliyor. Yeni sinapslar yaratmak ve onları kullanmak, yeni düşünme ve öğrenme yollarına teşvik ediyor. Çevremizden ve deneyimlerimizden bilinçsiz olarak absorbe ettiğimiz bilgiden doğan pasif olarak yarattığımız yeni sinapslar yerine, yeni deneyimlerden edindiğimiz bilgiyi önceki inançlarımızla bilinçli olarak karşılaştırarak yeni sinapslar yaratılmasını desteklemek ve deneyimlerimiz ile değer yargılarımız arasındaki boşlukları tanımlama amacı gütmek, bildiklerinizi unutma sürecinde merkezinizi yeniden ayarlamanızın önünü açıyor.

Yani alışkanlıklar otomatik olarak, üzerinde düşünmeden yaptıklarımız olarak tanımlanıyor. Çoğunlukla bilinçsiz olarak performe ediliyorlar. Alışkanlıktan doğan davranışlar genellikle zincirleme olaylar sonucu meydana geliyor. Bu da bazı ilkel dürtülerin onları tetiklediğini ve devamında gerçekleşen olaylar silsilesini açıklıyor. Alışkanlık zincirleri -akla alışkanlıkları getiren ve onların uygulanmasını zorlayan- bir tetikleyici ile devreye giriyor. Alışkanlık zinciri bir kez tetiklendi mi onu durdurmak zorlaşıyor; siz ya onun meydana geldiğinin farkında olmuyorsunuz ya da zihninizle öyle bir oyun oynuyor ki onu umursamıyorsunuz. Kendini düşünsel ve davranışsal alışkanlık şablonları içinde hapsedenler, herhangi yeni bir durum onları rahatsız etmeden o durumun farkında dahi olmuyor. Ve beraberinde şöyle sorular soruluyor; neden beklentilerime göre yaşayamıyorum, neden bu sorunun üstesinden gelemiyorum, neden sürekli olarak bu meydan okumadan kaçınıyorum veya her yolu denedim, neden bir çıkış noktası bulamıyorum…

Sürdürülebilir Zihin ve Yavaşlamak Üzerine yazımızın devamı, önümüzdeki hafta Keşif Yolu'nda!