“Yeni Miraslar”: 2025 UNESCO Dünya Miras Listesi’nde Bize Açılan 26 Yeni Kapı

Credit: UNESCO World Heritage Centre

Her yıl yeni mirasları bünyesine katan UNESCO Dünya Miras Listesi, yalnızca geçmişin izlerini korumakla kalmıyor, aynı zamanda insan olarak geleceğe nasıl bir hikaye bırakmak istediğimize de ışık tutuyor. UNESCO’nun bu yıl Paris’'te düzenlenen 47. oturumunda, listeye 26 yeni alan eklendi. Bu kez kültürel, doğal ve karma alanları içeren UNESCO Dünya Miras Listesi'ne eklenen yeni yerleri keşfediyor, taşlara işlenen efsanelerden ormanların derinliklerine uzanan sessiz hazinelerin peşine düşüyoruz.

UNESCO Listesine Girmek Ne Anlama Geliyor?

Credit: UNESCO World Heritage Centre

Bir yerin UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alınması, yalnızca o yerin önemli olduğunu belgelemekle kalmıyor, aynı zamanda o yerin hikayesinin sadece yerel halka değil, tüm dünyaya ait olduğu anlamına da geliyor. Taş bir yapı, bir antik kent, bir orman veya bir kültürel gelenek, bu listeye girdikten sonra insanlığın ortak mirası olarak kabul ediliyor. Bu da, o yerin korunması, yaşatılması ve anlatılmasının tüm insanlığın sorumluluğu olduğunu gösteriyor. UNESCO, her yıl yapılan değerlendirmelerinde, “Evrensel Olağanüstü Değer” alanları seçerken belirli kriterlere dikkat ediyor. Bu kriterler sonucu bazen doğanın milyonlarca yılda şekillendirdiği ekosistemler, bazen de bir medeniyetin mimari dehasını yansıtıyor. UNESCO listesine girmek, koruma taahhüdünü de beraberinde getiriyor: Koruma, yalnızca fiziksel olmakla kalmıyor, aynı zamanda o yerin hikayesini, tarihini, anlamını ve yerel halkla olan bağını da içeriyor.

Credit: Maratha Askeri Manzaraları, UNESCO World Heritage Centre

UNESCO Dünya Miras Listesi, ülkelere sürdürülebilir turizmin kapılarını aralama fırsatı da veriyor. Listeye alınan yerler turistlerin ilgisini çekerken, bölgeye ekonomik, kültürel ve çevresel pozitiflikler de sunmayı başarıyor. UNESCO'nun teşvik ettiği modele göre, korunmaya alınan yerler, yerel halkın bu sürece aktif olarak dahil olmasını sağlıyor. Örneğin bir köyün sokakları, sadece fotoğraf çekilen yerler değil, aynı zamanda gerçek hikayelerin yaşadığı alanlara da dönüşüyor. Tüm dünyanın hafızasında yer edinen bir dağ, bir tapınak veya bir bir gelenek, kültürel çeşitliliği kutlamanın en etkili yollarından biri olarak görülüyor. Tam da bu yüzden, UNESCO listesine girmek, geçmişle geleceği buluşturan bir köprü görevi görüyor.

2025’te Listeye Giren Seçili Miraslar

Dünya Mirası Komitesi, liste için yeni önerileri değerlendirmek üzere her yıl bir kez toplanıyor. 2025 yılında Paris'te gerçekleşen oturumda, Afrika'dan Latin Amerika'ya, Almanya'dan Japonya'ya kadar uzanan öneriler değerlendirildikten sonra, 26 yeni alan listeye eklendi. Bu yüzden UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne giren yeni destinasyonları, öne çıkan noktalarla birlikte keşfe çıkıyoruz.

Türkiye: Sardis Antik Kenti ve Bin Tepe Tümülüsleri

Credit: UNESCO World Heritage Centre

2025 listesine Türkiye'den giren Sardis, yalnızca bir antik kent değil, aynı zamanda paranın icadına ve Anadolu'nun kadim kültürlerine tanıklık etmiş bir merkez olarak görülüyor. Manisa'nın Salihli ilçesinde yer alan bu antik kent, aslında dünyaya ilk madeni parayı basan Lidya Krallığı'nın başkenti olarak biliniyor. Sardis'te yer alan Artemis Tapınağı ve gymnasium kalıntıları, Roma döneminin zarafetini öne çıkarken, mozaiklerle süslenmiş sinagog bu noktada gözler önüne seriliyor. Bu başkentin kuzeybatısında yer alan Bin Tepe Tümülüsleri ise, Lidya krallarının ve soylularının mezarlığı olarak biliniyor. Anadolu'nun en büyük tümülüs alanlarından biri olan Bin Tepe, Anadolu'nun köklü geçmişine ışık tutan bir kültürel miras alanı. Kral Alyattes’e ait olan tümülüs ise, antik çağın piramitleri ile boy ölçüşecek büyüklüğü ile dikkatleri üzerine çekiyor. Ekonomik ve kültürel mirasın bir temsilcisi olan Sardis ve Bin Tepe, UNESCO listesi sayesinde, Anadolu'nun tarihsel derinliğini dünya çapında görünür kılıyor.

Almanya: Bavyera’daki Ludwig II Sarayları

Credit: J.Beck, UNESCO World Heritage Centre

Bavyera'nın göz kamaştırıcı doğasında yükselen Ludwig II Sarayları, yalnızca ihtişamlarıyla değil, içinde barındırdıkları düşlerin gücüyle de görenleri büyülüyor. Wagner’in operalarından ve Versailles’dan ilham alan bu dört saray, ''Masal Kralı'' olarak anılan Ludwig tarafından tasarlatılıyor. Romantizmin mimariye nasıl dönüşebileceğini gözler önüne seren bu yapılar, taşları, mermer sütunları ve aynalı salonlarıyla Ludwig'in iç dünyasını da yansıtıyor. Bir kraliyet sarayından çok daha fazlası olan bu yapılar, gerçeklikten kaçmak isteyen kralın hayallerini duvarlara, fresklere ve saray bahçelerine taşıyor. UNESCO, yalnızca bu yapıları değil, romantizmin mimariyle buluştuğu eşsiz bir evreni de listesine alıyor.

Fransa: Carnac Megalitleri

Credit: ZULAAN, UNESCO World Heritage Centre

Fransa'nın kıyısında Bretonya kıyılarında yer alan Carnac Megalitleri, yaklaşık 3.000 taş bloğun etkileyici diziliminden oluşuyor. İlk bakışta binlerce yıllık bir tarihi gözler önüne seren bu megalitler, görenlere sessiz bir hikaye fısıldıyor. Aslında burada bulunan her taş, bir ritüel alanının sınırını veya bir ay takviminin parçalarını simgeliyor. Modern dünyada gizemli bir geometri olarak görülen bu taşlar, binlerce yıl öncesinde insanlar için bir düzen ve anlamı ifade ediyor. Eski dünyayı günümüze taşıyan Carnac, UNESCO'ya göre M.Ö. 5000’lere uzanan toplumların kültürel yapısını gösteren güçlü bir kanıt niteliği taşıyor.

Vietnam: Yen Tu Zen Kompleksi

Credit: Pham Minh Hai, UNESCO World Heritage Centre

Yen Tu Dağı ve çevresindeki Zen Budist yapılar, Vietnam'ın kuzeyinde, yemyeşil ormanların içinde bir huzur alanı olarak biliniyor. 13. yüzyılda Tran Nhan Tong’un inzivaya çekildiği bu alan, günümüzde hala meditasyonun, ruhani arayışların ve dini ritüellerin kalbinin attığı yerlerden biri olarak biliniyor. Manastırları, taş basamakları, pagodaları ve sisler içinde kaybolan yamaç tapınakları ile Yen Tu Zen Kompleksi, görenleri tarihin derinliklerine doğru bir yolculuğa çıkarıyor. UNESCO, bu alanı yalnızca bir miras olarak değil, yaşayan bir maneviyat alanı olarak da listesine ekliyor.

Sierra Leone: Gola-Tiwai Doğal Kompleksi

Credit: Michael Duff, UNESCO World Heritage Centre

Batı Afrika'nın el değmemiş yağmur ormanlarından biri olan Gola-Tiwai Doğal Kompleksi, Sierra Leone'in UNESCO'ya ilk kez adını yazdırmasını sağladığı için ayrı bir önem taşıyor. Gola Ormanları, kuş cıvıltılarından maymun çığlıklarına kadar birçok farklı yaşam senfonisini bir arada sunmayı başarıyor. Nesli tehlikede olan timsahlar, filler, pangolinler, nadir kuş türleri ve binlerce türe sahip olan bitkiler için bu orman, sıcak bir ev niteliği taşıyor. Bölgenin içinde bulunan Tiwai Adası ise bilimsel çalışmalar için açık hava laboratuvarına dönüşüyor. Doğası, doğayla uyum içinde yaşayan canlıları, kültürleri ve bilgeliği ile UNESCO tarafından listeye alınan Sierra Leone’nin bu tropik cevheri, tüm insanlığın koruması gereken değerler arasında gösteriliyor.

Coğrafyalar Aarası Bir Yolculuk: Yeni Mirasların Haritası

Günümüzde seçilen bu miraslar, yalnızca görsel ihtişamı değil, işitsel, ritüel ve yaşayan mirasları da kapsıyor. Kamerun'un Mandara Dağları'ndaki Diy-Gid-Biy Cultural Landscape, kolektif üretim ritüelleri ve zanaat geleneğiyle öne çıkarken, Malavi'deki Mulanje Dağı'na çıkmadan önce yerli halk tarafından yapılan şarkılar ve tinsel hazırlıklar, bu alanı kutsal alana dönüştürüyor. Hindistan'daki Maratha Askeri Manzaraları, bir kaleden çok daha fazlasını içinde barındırıyor. Bu alanda hala askeri ritüeller ve savaş dansları yapılmaya devam ediyor. Gine-Bissau’daki Bijagós Takımadaları, biyolojik çeşitliliğinin yanı sıra yerli halkın denizle kurduğu sezgisel ve mitolojik bağı törenlerle güçlendirmeye devam ediyor. Çöl ortamında yaşayan eski topluluklardan miras kalan BAE’nin Faya Paleolandscape’i ise insanlığa rüzgarı, gölgeyi, yıldızları ve bazen de doğayı yorumlama becerilerini kazandırmaya devam ediyor.

Geleceğin Mirası Nasıl Şekillenecek?

Credit: Diy-Gid-Biy Cultural Landscape, UNESCO World Heritage Centre

UNESCO’nun Dünya Mirası Listesi’ndeki çeşitlilik, aslında sürekli değişen dünyada ''Neye değer veriyoruz?'' sorusunun cevabını da şekillendiriyor. Az bilinen ama güçlü anlatılara sahip olan yerel kültürler, UNESCO listesi sayesinde çok daha görünür hale geliyor. Yerel halkların kültürü, bilgeliği, marjinalleştirilen diller, bir zamanlar göz ardı edilen zanaatlar, Dünya Mirası Listesi sayesinde yeniden hak ettiği değere kavuşuyor. UNESCO’nun 2025 listesinde yer alan Mandara Dağları’ndaki kolektif üretim gelenekleri, Bijagós Adaları’ndaki kadın merkezli çalışmalar ve Wixárika halkının kutsal rotası, bu trendin ne kadar güçlü olduğunu vurguluyor. UNESCO Dünya Mirası Listesi, aynı zamanda iklim krizine karşı kırılgan alanların korunmasına da olanak sağlıyor. Çünkü UNESCO, artık yalnızca estetik veya tarihi açıdan değil, iklimsel ve ekolojik açıdan risk altında olan alanlara da odaklanıyor ve bu alanları koruma altına alıyor.

Örneğin biyolojik çeşitlilik merkezi olan Peruaçu Nehri Kanyonu, kültürel manzaraları gözler önüne seren Murujuga ve el değmemiş yağmur ormanlarından biri olan Sierra Leone yok olma tehlikesine karşı çıkabilmek için listede kendine yer buluyor. Gelecekte Pasifik Adaları’'nda denize karışmak üzere olan ritüel alanlar, Amazon’'da kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya kalan halkların kültürel gelenekleri ve Grönland’'ın eriyen buz tabakasının altında kalan ilk yerleşim yerlerinin de listeye girerek korumaya alınması bekleniyor. Göçebe toplulukların mevsimsel göç rotaları, tarlada yapılan hasat şarkıları, dini ritüeller, törenlerle düzenlenen efsane anlatımları veya balıkçı topluluklarının sözsüz işaret sistemleri ise dünyaya bırakılabilecek sessiz mirasların başında.

Credit: Bijagós Ekosistemleri, UNESCO World Heritage Centre

Aslında 2025 UNESCO Dünya Mirası Listesi, zaman kapsülünden ziyade bir çağrı niteliği taşıyor. Ludwig'in sarayları görkemi, Carnac'ın taş dizilimleri sessizlikten doğan hikayeleri, Gola Ormanları doğanın nabzını ve yaşamın çeşitliliğini, Sardis ise tarih ve ekonominin dönüşümünü görebiliyoruz. Bu miraslar yalnızca geçmişi değil, bugün kaybetmekte olduğumuz değerleri nasıl korumamız gerektiğinin de cevabını veren nitelikte. Bu şekilde UNESCO Dünya Mirası Listesi, seyahatseverler için bir rehber olmaktan ziyade insanlık için bir hatırlatma görevi de görüyor, denebilir.